El verano está asociado con el baño, ya sea en el mar, en la piscina, en el río o incluso en un pantano… Esta pequeña muestra de relatos, muy diferentes entre sí, nos invita a darnos un chapuzón. Más allá de su temática, lo único que tienen en común estas cinco historias es que son intensas como una zambullida, y que su lectura dura lo mismo que tarda en secarse el bañador.
* Este post de recomendaciones se publicó, en euskera y en castellano, en el blog Liburu Dantza de la Red de Bibliotecas de Donostia Kultura.
El nadador, John Cheever
Empezamos con un clásico: “El nadador”, del escritor estadounidense John Cheever, publicado originalmente en 1964 en la revista The New Yorker. Quizás algunas personas ya lo conozcan por su adaptación al cine, con Burt Lancaster en el papel protagonista. La historia nos sitúa en una tarde de mediados de verano, en un vecindario de clase media-alta. Ned Merrill decide volver desde el jardín de unos vecinos, donde está disfrutando de una fiesta (bien abastecida de alcohol), hasta su propia casa de una manera original: quiere regresar nadando, atravesando una piscina tras otra. Al comienzo del relato, el tiempo es cálido y soleado, y el ánimo de Ned, ligero y alegre. Pero ambos irán cambiando conforme avance su viaje. Como en todo buen relato, en “El nadador” hay corrientes profundas, mucho más importantes que las aguas tranquilas que vemos en la superficie.
La playa del naufragio, Jon Bilbao
Esta vez optamos por un texto de un autor contemporáneo: “La playa del naufragio”, de Jon Bilbao, incluido en su libro (tan brillante como difícil de clasificar) Basilisco. En este relato también partimos de una situación idílica para enfrentarnos al malestar y la angustia. El protagonista, padre y escritor, acaba de llegar a Zante, una remota isla griega, para disfrutar de una estancia junto a su familia, y sale a navegar en un pequeño barco con su hija y su sobrina. Como ya sugiere el título, el desencadenante es su naufragio, pero lo interesante son las dudas y las reflexiones cuando el padre (y escritor) tiene que enfrentarse a una situación dramática: de noche, varado a la deriva, tratando de salvar su propia vida y la de dos niñas que no saben nadar. Como en otros relatos de Basilisco, la paternidad y la masculinidad son algunos de los temas implícitos, o sumergidos, en la historia.
Bajo el agua negra, Mariana Enríquez
Otro cambio de registro, y esta vez escogemos un relato de terror con trasfondo social, firmado por la maestra del género Mariana Enríquez. “Bajo el agua negra” es una de las narraciones incluidas en su libro (inagotable) Las cosas que perdimos en el fuego, y en este caso el río no invita a darse un baño: el Riachuelo del que nos habla la historia, en el barrio chabolista de Villa Moreno, está tan contaminado que sus aguas se han vuelto negras, y no puede haber ningún tipo de vida en ellas. O eso piensa la fiscal Marina Pinat hasta que los familiares de dos jóvenes que murieron ahogados a manos de la policía empiezan a decir que uno de ellos ha conseguido volver del río (¿y de la muerte?). Un cuento de aparecidos, que da todavía más miedo si tenemos en cuenta que la autora partió de un caso real de abuso policial que causó escándalo en su país, Argentina.
Carne, Eider Rodríguez
El relato “Carne”, de Eider Rodríguez, incluido en su colección del mismo título (y en la recopilación en castellano Un corazón demasiado grande) nos devuelve a las aguas tranquilas de la playa de Hendaya. Al narrador le gusta la zona nudista, ya que allí puede recrearse en los cuerpos que ve a su alrededor. El monólogo en primera persona nos permite escuchar sus pensamientos sin ningún tipo de filtro, también cuando rescata a un niño que se está ahogando, Beñat. Y cuando recibe el agradecimiento de su madre, Karmele. Podríamos considerar al protagonista como un héroe, pero las cosas nunca son tan sencillas en un relato de Eider Rodríguez. Con su capacidad de observación habitual, con su gusto por las situaciones complejas y los personajes retorcidos, la historia fluye y nos arrastra, pero también nos obliga a pararnos para respirar y reflexionar.
La piscina, Harkaitz Cano
Y, para terminar, un relato que nos presenta otra ficción cercana y reconocible. “La piscina”, en el libro de Harkaitz Cano El turista perpetuo, es una de las narraciones de esta colección donde el agua y el baño tienen importancia. El protagonista, Eneko, ha invitado a sus amigos aprovechando que sus padres están fuera. Le preocupa que ensucien el sofá o que rompan la botella de tequila pero, sobre todo, le aterra no estar a la altura. Tener piscina en casa es uno de sus principales capitales sociales, y espera que le dé la confianza que necesita. Con su habitual maestría para el relato breve, Harkaitz Cano nos plantea una historia sobre la amistad, la adolescencia y todo lo asociado a esa edad: la inseguridad, los descubrimientos, las primeras veces. Además, al final encontramos un giro que nos sorprende como una ducha helada cuando hemos estado a pleno sol.

Murgilaldi baterako 5 kontakizun
Uda bainuarekin lotuta dago, bai itsasoan, bai igerilekuan, bai ibaian, baita urtegi batean ere. Kontakizunen lagin txiki honek, elkarren artean oso desberdinak, uretan sartzera gonbidatzen gaitu. Beren gaiaz haratago, bost istorio hauek komunean duten gauza bakarra da murgilaldi bat bezain biziak direla, eta bainujantzia lehortzeko behar den denbora bera irauten dutela haien irakurketak.
* Gomendioak jasotzen dituen post hau, euskaraz eta gazteleraz, argitaratu zen Donostia Kulturako Liburutegien Sarearen Liburu Dantza blogean.
Igerilaria, John Cheever
Klasiko batekin hasiko gara: “Igerilaria”, John Cheever idazle estatubatuarrarena. 1964an argitaratu zen lehen aldiz The New Yorker aldizkarian. Agian pertsona batzuek zinemara egindako egokitzapena ezagutuko dute, Burt Lancaster protagonistaren paperean zuena. Istorioak uda erdialdeko arratsalde batean kokatzen gaitu, klase ertain-altuko auzo batean. Ned Merrillek bizilagun batzuen lorategian ospatzen ari diren festatik (alkoholez ondo hornituta) bere etxera ezohiko moduan bueltatzea erabaki du: igerian itzuli nahi du, igerileku batetik bestera zeharkatuz. Kontakizunaren hasieran, eguraldia epela eta eguzkitsua da, eta Neden gogoa, arina eta alaia. Baina biak aldatuz joango dira bidaia aurrera joan ahala. Kontakizun on guztietan bezala, «Igerilaria»n korronte sakonak daude, gainazalean ikusten ditugun ur bareak baino askoz ere garrantzitsuagoak.
La playa del naufragio, Jon Bilbao
Oraingoan, idazle garaikide baten testua aukeratu dugu: “La playa del naufragio”, Jon Bilbaorena, Basilisco (distiratsua bezain sailkatzeko zaila) liburuan. Kontakizun honetan ere egoera idiliko batetik abiatzen gara, ondoeza eta larritasunean sartzeko. Protagonista, aita eta idazlea, Zantera iritsi berri da, Greziako uharte urrun batera, bere familiarekin egingo duen egonaldiaz gozatzera, eta itsasontzi txiki batean nabigatzera irteten da alaba eta ilobarekin. Izenburuak iradokitzen duen bezala, hondoratzea da gertakizun abiarazlea, baina interesgarriena zalantzak eta gogoetak dira, aitak (eta idazleak) egoera dramatiko bati aurre egin behar dionean: gauez, noraezean, bere bizitza eta igerian ez dakiten bi neskena salbatzen saiatuz. Basiliscoko beste kontakizun batzuetan bezala, aitatasuna eta maskulinotasuna dira istorioaren gai inplizitu edo murgilduetako batzuk.
Bajo el agua negra, Mariana Enríquez
Beste erregistro aldaketa bat, eta beldurrezko kontakizun bat (funtsean, gizarte-kritika) aukeratu dugu ondoren, generoaren maisu batek sinatua, Mariana Enríquezen “Bajo el agua negra”. Las cosas que perdimos en el fuego liburu agortezinean jasotako kontakizunetako bat da, eta kasu honetan ibaiak ez du bainua hartzera gonbidatzen: istorioak aipatzen digun Errekastoa, Villa Morenoko auzo txabolistan, hain kutsatuta dago non urak beltz bihurtu diren, eta ezin den inolako bizitzarik egon. Edo hori pentsatzen du Marina Pinat fiskalak, harik eta poliziaren eskuetan itota hil ziren bi gazteren senideak esaten hasi arte haietako batek ibaitik itzultzea lortu duela (eta heriotzatik?). Mamuen ipuina, are beldur handiagoa ematen duena kontuan hartzen badugu egilea bere herrialdean, Argentinan, eskandalua eragin zuen benetako gehiegikeria polizial batetik abiatu zela.
Haragia, Eider Rodríguez
Izenburu bereko bilduman (eta Un corazón demasiado grande gaztelerazko bilduman) agertzen den Eider Rodríguezek idatzitako “Haragia” kontakizunak Hendaiako hondartzako ur lasaietara itzultzen gaitu. Narratzaileari zona nudista gustatzen zaio, inguruan dituen gorputzak begiratzean atsegin hartzen baitu. Bakarrizketak bere pentsamenduak inolako iragazkirik gabe entzuteko aukera ematen digu, baita itotzen ari den haur bat, Beñat, erreskatatzen duenean ere. Eta bere amaren, Karmeleren, esker ona jasotzen duenean. Protagonista heroitzat har genezake, baina gauzak ez dira inoiz hain errazak Eider Rodriguezen kontakizun batean. Ohizko behaketa-gaitasunarekin, egoera konplexuekiko eta pertsonaia bihurriekiko gustuarekin, istorioa borborka jario da, eta arrastaka garamatza, baina arnasa hartzeko eta hausnartzeko gelditzera ere behartzen gaitu.
Igerilekua, Harkaitz Cano
Eta, amaitzeko, gertukoa eta ezaguterraza suertatzen zaigun beste fikzio bat aurkezten digun kontakizuna, Harkaitz Canoren “Igerilekua”, Beti oporretan liburuan: urak eta bainuak garrantzia duten bilduma honetako narrazioetako bat. Eneko protagonistak lagunak gonbidatu ditu gurasoak kanpoan daudela aprobetxatuz. Sofa zikindu edo tekila botila apurtuko duten kezkatuta dago, baina, batez ere, neurria ez emateak ikaratzen du. Etxean igerilekua izatea bere kapital sozial nagusia da, eta behar duen konfiantza ematea espero du. Kontakizun laburrerako bere ohiko maisutasunarekin, Harkaitz Canok adiskidetasunari, nerabezaroari, eta adin horri lotutako guztiari buruzko istorioa planteatzen digu: segurtasunik eza, aurkikuntzak, lehen aldiak… Gainera, amaieran, eguzkitan egon garenean dutxa izoztu batek bezala harritzen gaituen bira bat aurkituko dugu.